Người Thái Mộc Châu hồi sinh lễ cầu mưa

Các cụ già trong bản kể lại, trước đây lễ cầu mưa do dòng họ Lường ở Nà Bó tổ chức, đây là dòng họ lớn, có uy tín trong bản. Ngay cả trong thời kỳ phong kiến, phìa tạo (quan) trong bản cũng phải chấp nhận cho dòng họ Lường làm lễ cầu mưa. Trước đây, năm nào dân bản cũng làm lễ cầu mưa, tuy nhiên sau đó chiến tranh, rồi điều kiện kinh tế không cho phép, lễ cầu mưa bị ngưng lại một thời gian. Đến năm 2011, dân bản họp và thống nhất khôi phục hoạt động tín ngưỡng này, vừa để gìn giữ một lễ hội truyền thống có từ lâu đời, vừa giúp cho thanh niên trong bản hiểu được những giá trị văn hóa đặc sắc mà cha ông để lại.
Người góp công lớn nhất trong quá trình khôi phục lễ cầu mưa là bà Lường Thị Chức, 93 tuổi, vốn là con gái của một ông thầy mo. Từ nhỏ, bà đã theo cha đi dự các lễ cúng trong năm, nên bà nắm rõ và thuộc từng khâu của lễ cầu mưa. Trong suốt thời gian lễ cầu mưa bị gián đoạn, bà vẫn tự làm một lễ cúng nho nhỏ vào đúng ngày rằm tháng 2 tại nhà, cũng có đầy đủ vật dụng, đồ lễ cần thiết. Khi khôi phục lễ cầu mưa năm 2011, bà đã cung cấp đầy đủ thông tin về cách làm, trình tự và lễ vật cho những người thực hiện. Đích thân bà cũng tham gia các khâu chuẩn bị cũng như thực hiện cho lễ cầu mưa.

Lễ cầu mưa thường diễn ra vào rằm tháng 2 (âm lịch), và dân bản phải chuẩn bị trước đó cả tháng trời. Chiều tối hôm trước khi lễ cầu mưa diễn ra, bà Lường Thị Chức đã thực hiện một lễ cúng Thổ địa nho nhỏ tại địa điểm hôm sau diễn ra lễ cầu mưa. Lễ cúng Thổ địa có hoa quả, trứng, một con gà, một bộ quần áo của trưởng bản. Lời cúng đơn giản, nôm na rằng lâu nay trời khô hạn, cây cối không có nước nên khô héo, vật nuôi ốm yếu, vạn vật không sinh sôi nảy nở được, nay chúng tôi xin phép Thổ thần Thổ địa được tổ chức lễ cầu mưa, mong các ngài giúp cho buổi lễ được suôn sẻ, trọn vẹn.

Sáng sớm hôm sau, khi mặt trời ló rạng, một bà góa trong bản quẩy đôi gánh buộc những ống bương đựng nước đi tới từng nhà gọi chị em phụ nữ cùng ra mó nước. Sở dĩ phải là bà góa bởi vì câu chuyện ban đầu xuất phát từ việc trời khô hạn, mọi người muốn làm lễ cầu mưa nhưng lại e ngại, sợ ông Trời nổi giận sẽ phạt. Khi đó, một bà góa đã tình nguyện đứng ra làm người hy sinh, cùng thầy mo đi cầu mưa, bà nói rằng nếu ông Trời phạt, bắt phải chết, thì chỉ mong dân bản hãy làm lễ cúng cho bà hàng năm. Nối tiếp tục cũ, năm nào lễ cầu mưa cũng phải có một bà góa tham gia. Bà góa cùng các chị em trong bản, thường là những người đã có gia đình và ở tuổi trung niên, ra mó nước thực hiện nghi lễ đầu tiên của lễ cầu mưa, là làm một lễ cúng tại mó nước và xin phép gánh nước về. Cùng đi với các chị em là thầy mo và người dân trong bản đi thành đoàn phía sau.
Khi đoàn từ mó nước trở về, cây nêu cũng đã được dựng xong tại bãi đất trống đầu bản. Điểm đặc biệt của cây nêu này là vật trang trí gồm những con chim, con ve đan bằng nan, bên cạnh những cái lồng nhỏ đặt trứng gà, vỏ ốc, vỏ trai... Tương truyền, chim và ve mang lời khấn của dân bản tới ông Then (ông Trời), còn vỏ ốc, vỏ trai tượng trưng cho sự khô hạn, nước thiếu đến mức các loài vật sống dưới nước cũng chết.

Bắt đầu vào lễ cúng, một người đại diện cho ông Then ngồi phía trên, hướng mặt về phía lễ. Thầy mo ngồi dưới, cùng với những người vừa đi lấy nước ngoài mó nước, dân bản ngồi chung quanh xa xa phía sau. Thầy mo đọc bài cúng kể cho ông Then biết nỗi khổ của dân làng khi không có mưa. Kết thúc bài cúng, ông Then bưng chậu nước đi vòng quanh, vừa đi vừa vẩy nước vào tất cả những người dự lễ. Sau đó, dân bản cùng nhau múa xoang, hát hò và chơi trò chơi dân gian...
Mới được khôi phục hai năm nay, nhưng lễ cầu mưa được bà con đón chờ và ủng hộ hết lòng. Bà Lường Thị Thay, bản Nà Bó cho hay, trước đây bản trên và bản dưới hay cãi nhau về chuyện nguồn nước, năm trước làm lễ cầu mưa xong thì mưa to, người dân bản dưới đã lên cảm ơn dân bản Nà Bó và mâu thuẫn cũng không còn. Bà Thay cũng cho biết, bản đang đề nghị xã, huyện đưa lễ cầu mưa vào danh sách lễ hội hàng năm của địa phương.